overgangskenmerken

Overgangskenmerken zijn tekenen die wijzen op een overgang van één toestand naar een andere in een systeem. Het gaat om observabele kenmerken die aangeven dat een regimeverandering of faseovergang dichterbij komt. De kenmerken zijn contextafhankelijk, maar gemeenschappelijk is dat zij helpen bij het herkennen van instabiliteit en het anticiperen op veranderingen.

Algemene kenmerken zijn onder meer: toenemende variatie in meetwaarden naarmate de overgang dichterbij komt, toegenomen autocorrelatie of vertraging in de reactie van het systeem op verstoringen, en verschuivingen in het gemiddelde of in de verdeling van de waarnemingen. Ook veranderingen in de frequenties of spectrale eigenschappen van signalen kunnen wijzen op een naderende transitie.

Toepassingsgebieden variëren van natuurkunde en chemie tot ecologie, klimaatstudies en gezondheidszorg. In natuurkunde en materialenwetenschap duiden kenmerken als toenemende fluctuaties en veranderingen in ordeparameters op een faseovergang. In klimaat- en ecologiestudies kunnen toenemende variatie en autocorrelatie in proxy-gegevens wijzen op naderende tipping points of regimeverschuivingen. In de gezondheidszorg kunnen overgangskenmerken verwijzen naar periodes zoals de puberteit of de menopauze, gekenmerkt door fysiologische en hormonale veranderingen en bijbehorende symptomen.

Het identificeren van overgangskenmerken ondersteunt monitoring, risicobeoordeling en vroegtijdige interventie om tijdig signalen van ongewenste veranderingen op te merken.