moderniteit

Moderniteit is een sociologisch en filosofisch begrip dat verwijst naar de kenmerken van de hedendaagse samenleving die vanaf de late achttiende eeuw zijn ontwikkeld en sindsdien voortgaan. Het beschrijft een combinatie van rationalisering, secularisatie, individualisering, urbanisatie, industrialisatie en de opkomst van een bureaucratische, marktkapitalistische samenleving. Centraal staat het vertrouwen in kennis, wetenschappelijke methode en technologische vernieuwing, en de conclusie dat instituties zoals onderwijs, recht en overheid steeds formeler en differentiërder raken.

Oorsprong en theoretische achtergronden: De wortels van moderniteit liggen in de Verlichting en de Industriële Revolutie. Belangrijke denkers zoals Max Weber, Emile Durkheim en Karl Marx hebben moderniteit beschreven als een ingrijpende veranderingsslag in sociale orde en klassenverhoudingen. Weber benadrukte rationalisering en berekenbaarheid, Durkheim de toenemende specialisatie en solidariteit via instituties, Marx de dynamiek van kapitalistische productie. In latere sociologie werd het idee van reflexieve modernisering ontwikkeld door onder anderen Anthony Giddens, die stelt dat moderne samenlevingen hun fundamenten voortdurend heroverwegen.

Kenmerken en vraagstukken: Moderne samenlevingen kenmerken zich door bureaucratie, uitgebreide onderwijs- en gezondheidszorg, wettige regulering, urbanisatie en globalisering. Tegelijk ontstaan kwesties van vervreemding, sociale ongelijkheid, ecologische druk en identiteitspluraliteit. De opkomst van postmoderniteit en gerelateerde stromingen levert kritiek op het idee van onophoudelijke vooruitgang en beklemtoont verschillende waarheden, pluralisme en onzekerheid.

Zie ook: postmoderniteit, reflexieve moderniteit.