keratiniseren

Keratiniseren, ook wel keratinisatie genoemd, is het biologische proces waarbij keratinocyten in de epidermis rijpen en steeds meer keratine en lipiden produceren, waardoor de beschermende hoornlaag ontstaat. Dit proces vindt voornamelijk plaats in de huid, maar ook in nagels en haren.

Tijdens keratinisatie migreren basale keratinocyten vanuit de stratum basale omhoog door de strata spinosum en granulosum. Daar differentiëren ze en synthetiseren keratine, wat leidt tot stevige inwendige cytoskeletten. In het granulosum ontstaan keratohyalinekorrels waaraan onder andere filaggrin wordt geproduceerd; lamellaire bodies leveren lipiden aan het tussenliggende weefsel. Uiteindelijk verliezen de cellen hun kern en organellen en transformeren ze tot cornified of corneocyten die samen de stratum corneum vormen. Desquamatie zorgt voor afstoting van oud verhoornd weefsel en een continu vernieuwingsproces.

Richting en snelheid van de differentiatie worden geregeld door factoren zoals calciumconcentratie en signaalroutes waaronder Notch. Belangrijke eiwitten zijn onder meer keratines (bijv. keratines 5 en 14 in de basale laag en 1 en 10 in de oppervlakkigere lagen), involucrine, loricrin en filaggrin. Deze eiwitten dragen bij aan de structuur en barrière-eigenschappen van de hoornlaag.

Functie en klinische relevantie: keratinisatie levert een waterdichte en mechanisch stabiele barrière tegen uitdroging en pathogenesen. Stoornissen in keratinisatie leiden tot hyperkeratose en aandoeningen zoals ichthyosis vulgaris of palmoplantaire keratodermie, met verdikte, schilferende huid als gevolg.