gedragsveranderingsmodellen

Gedragsveranderingsmodellen zijn theoretische raamwerken die verklaren hoe en waarom mensen hun gedrag veranderen en welke factoren interventies kunnen beïnvloeden. Ze worden gebruikt in gezondheidsbevordering, onderwijs, arbeid en psychologie om gedragsverandering doelgericht te begrijpen, ontwerpen en evalueren.

Een toonaangevende benadering is het transtheoretisch model, dat verandering ziet als een proces door opeenvolgende fasen van bereidheid: precontemplatie, contemplatie, voorbereiding, actie en onderhoud. Daarnaast onderscheiden processen van verandering zoals bewustwording, zelfevaluatie en sociale reevaluatie die deze fasen sturen.

De Theorie van Geplande Gedrag legt uit hoe attitude, subjective norm en waargenomen gedragscontrole samen de intentie beïnvloeden om gedrag te verrichten, en hoe deze intentie vervolgens het daadwerkelijke gedrag bepaalt. Complexer wordende factoren zoals omgevingsbelemmeringen kunnen de waargenomen controle beïnvloeden, waardoor gedrag ook zonder sterke intentie kan veranderen.

Het Health Belief Model richt zich op waargenomen dreiging met factoren zoals kans en ernst van een gezondheidsprobleem, baten en barrières van handelen en cues to action, aangevuld met zelfeffectiviteit. Deze combinatie helpt verklaren waarom mensen wel of niet gezondheidsadvorderingen opvolgen.

Het COM-B-model, vaak gekoppeld aan de Behaviour Change Wheel, stelt dat gedrag voortkomt uit bekwaamheid, kansen en motivatie, en dat interventies hierop gericht moeten zijn. Een aanvullend model zoals het Fogg Behavior Model benadrukt dat gedrag ontstaat wanneer beweging, bekwaamheid en triggers tegelijk aanwezig zijn.

Toepassingen van deze modellen liggen in preventieprogramma’s, verslavingszorg, voorlichting en bedrijfsvoering. Kritiekpunten betreffen onder meer oversimplificatie, culturele afhankelijkheid, meetproblemen en de noodzaak van integratie van meerdere modellen om de complexiteit van gedrag goed te vatten.