betekenisontwikkeling

Betekenisontwikkeling is het proces waarbij de betekenis van woorden en uitdrukkingen verandert door tijd, cultuur en gebruik. In de taalkunde onderscheidt men diachrone betekenisontwikkeling (betekenisverandering door de tijd) van synchroon variationele betekenissen (verschillende betekenissen in diverse groepen of contexten). Ook in de taalverwerving bestuderen onderzoekers hoe kinderen betekenissen opbouwen en aanpassen.

Veranderingen ontstaan via mechanismen zoals verruiming (breder toepassingsgebied) en verenging (smaller toepassingsgebied), verschuiving van betekenis, en metaforische of metonymische overdracht. Een woord kan concreet naar abstract gaan, of via metaforen nieuwe domeinen bereiken. Daarnaast spelen polysemie, connotatie en conversie (verandering van grammaticale categorie) een rol, net als pejoratie of amelioratie (waardering daling of stijging).

Betekenisontwikkeling wordt beïnvloed door sociale, culturele en technologische factoren. Taalkundige contacten, nieuwe technologieën, migratie en media brengen nieuwe senses en leenwoorden. Frequentie, registers en context dragen bij aan welke betekenissen overheersen. Verschillen in betekenis tussen groepen kunnen historisch samenhangen met identiteiten en communicatieve doelen.

Onderzoek naar betekenisontwikkeling gebeurt met historisch-vergelijkend werk, etymologie en corpusstudies; ook psycholinguïstische onderzoeken naar taalverwerving spelen een rol. De resultaten zijn relevant voor woordenboeken, taalonderwijs en natuurlijke taalverwerking, waar systemen betekenissen en verwante concepten moeten leren herkennen. Door betekenisontwikkeling te bestuderen wordt taalbeschrijving robuuster en beter afgestemd op veranderende taalgebruikers.