basiswaarheden

Basiswaarheden zijn fundamentale proposities of aannames die als waar worden aangenomen binnen een bepaald theoretisch kader. Ze fungeren als uitgangspunten waaruit verdere uitspraken, theorema en modellen worden afgeleid en getest. In veel disciplines worden basiswaarheden aangeduid als axioma’s of grondbeginselen: ze worden niet binnen hetzelfde systeem bewezen, maar aan het begin of buiten de bewijsketen geplaatst om coherentie mogelijk te maken.

In de wiskunde komen basiswaarheden vaak overeen met axioma’s die niet worden afgeleid maar als gegeven worden aanvaard. In de wetenschap functioneren grondbeginselen zoals behoudswetten of fundamentele principes als basis voor theorieën en berekeningen, terwijl in de ethiek of rechtsfilosofie fundamenten zoals fundamentele rechten of uitgangspunten kunnen dienen als basis voor wat als juist of rechtvaardig wordt beschouwd. De concrete inhoud van een set basiswaarheden hangt af van de doelstelling en de gekozen methode.

Qua epistemologie geldt dat basiswaarheden niet eenduidig onveranderlijk hoeven te zijn: zij kunnen ter discussie gesteld worden, verplaatst, of vervangen bij nieuwe theorieën. Filosofen onderscheiden vaak fundamentalisme van alternatieven zoals coherentisme of hypothetisch-deductief redeneren, die minder afhankelijk zijn van onbetwiste fundamenten. Samengevat dienen basiswaarheden als stabiele aanknopingspunten die richting geven aan theorieontwikkeling, de interpretatie van gegevens mogelijk maken en de interne consistentie waarborgen.