Woordstructuur

Woordstructuur is een onderdeel van de taalkunde dat onderzoekt hoe woorden zijn opgebouwd uit kleinere betekenisdragende eenheden, morfemen. Een morfeem is de kleinste eenheid met betekenis of grammaticale functie. Morfemen kunnen vrij zijn, zoals 'boom' of 'huis', of gebonden, zoals het achtervoegsel '-heid' of het voorvoegsel 'on-'. De stam of wortel van een woord is het kerngedeelte waarrond afleidingen of samenstellingen plaatsvinden.

Woorden ontstaan doorgaans via samenstelling (samenstelling): twee of meer vrije morfemen worden gecombineerd tot één nieuw woord, bijvoorbeeld 'boekenrek' (boek + rek) of 'tafelblad' (tafel + blad). Afleiding (derivatie) voegt affixen toe aan een stam om een nieuw woord te vormen met een andere betekenis of grammaticale klasse, bijvoorbeeld voorvoegsel 'on-' in 'onmogelijk' of achtervoegsel '-heid' in 'vrijheid'. Zero-derivatie verwijst naar woordvorming zonder zichtbare affixen, bijvoorbeeld een zelfstandig werkwoord dat op een zelfstandig naamwoord lijkt.

Flexie of verbuiging omvat de veranderingen van woorden om grammaticale functies aan te geven, zoals getal, tijd of zaak. Voorbeelden in het Nederlands zijn 'boek' vs 'boeken' en 'loopt' vs 'liep'. Werkwoorden, zelfstandige naamwoorden en bijvoeglijke naamwoorden vertonen vaak flexie, hoewel de concrete systemen in talen verschillen.

Woordstructuur is relevant voor taalonderwijs, lexicografie en natuurlijke taalverwerking. Door te analyseren hoe betekenis en grammatica worden uitgedrukt in morfomen en hoe samengestelde woorden ontstaan, ontstaat inzicht in woordvorming, woordbetekenis en de regels van een talenmodel.