Utiliteitsfunctie

Utiliteitsfunctie, in het economische jargon ook wel utility function genoemd, is een wiskundige functie die de voorkeuren van een individu over uitkomsten omzet in een getal. Het doel is om alle mogelijke consumptiebundels of uitkomsten op een enkele schaal met elkaar te vergelijken.

Een utiliteitsfunctie representeert voorkeuren. Als een voorkeurrelatie compleet en transitief is, bestaat er een utiliteitsfunctie die die voorkeuren vertegenwoordigt. Monotone transformaties behouden de volgorde van de voorkeuren, maar veranderen de schaal. In de context van verwacht nut is de utiliteitswaarde vaak cardinal: verschillen in nut leveren betekenisvolle vergelijkingen op tussen uitkomsten.

Toepassingen: in consumentenkeuzes maximaliseert een agent nut onder een budget, wat leidt tot vraag afhankelijk van prijzen en inkomen. In beslissingen onder onzekerheid wordt het verwachtingnut gebruikt, waarbij de verwachte waarde van u(x) wordt berekend met de kansverdeling. Een concave utiliteitsfunctie duidt op risicomijding.

Vormen van utiliteitsfuncties zijn onder meer lineair, logaritmisch en kwadratisch-geconcentreerd; veelgebruikte functies zijn u(x) = x, u(x) = log(x) en u(x) = sqrt(x). De vorm beïnvloedt marginale nut en risicoperceptie.

Beperkingen: nut is een subjectieve en moeilijk meetbare quantity; interpersoonlijke vergelijkingen zijn problematisch; de aannames achter het model (rationeel gedrag, voorkeurstabiliteit) blijven discutabel. Desalniettemin biedt utiliteitsanalyse een structuur voor beleids- en welzijnsbeoordelingen.

Zie ook: utiliteitsfunctie in welzijnseconomie en verwante theorieën zoals de Von Neumann–Morgenstern-utiliteit.