Tegenstelling

Tegenstelling is een begrip uit de taal- en literatuurwetenschap en retoriek dat wijst op een relatie van tegenstelling of contrast tussen twee elementen: woorden, zinnen, begrippen of proposities. In brede zin kan een tegenstelling op verschillende niveaus voorkomen: lexicaal (tegengestelde woorden zoals rijk en arm), semantisch (positief versus negatief) of syntactisch (twee opeenvolgende zinnen die elkaar in betekenis weerspreken). Etymologisch wordt het opgebouwd uit tegen- en stelling, wat letterlijk 'tegenstelling van wat wordt gesteld' betekent.

Als retorisch figuur wordt de tegenstelling vaak aangeduid met antithese: twee tegengestelde ideeën worden naast elkaar geplaatst om een krachtig effect te bereiken. Voorbeelden: "Het was de beste tijd, het was de slechtste tijd." of "Zij is arm, maar gelukkig."

In de logica verwijst tegenstelling naar de relatie tussen proposities die elkaar uitsluiten; de waarheid van de ene stelling impliceert de onwaarheid van de andere (P en niet-P).

Toepassingen van tegenstelling zijn wijdverspreid in poëzie, proza, debat en redactioneel schrijven: ze helpen nadruk te leggen, duidelijkheid te vergroten en emoties op te roepen door contrast tussen ideeën, posities of beelden.

Zie ook: antithese, contrast, contradictie.