Szaglás

Szaglás, czyli zmysł węchu, umożliwia wykrywanie i rozpoznawanie substancji lotnych obecnych w powietrzu. Proces zaczyna się w nabłonku węchowym w górnej części jamy nosowej. Znajdują się tam neurony receptorowe węchowe wyposażone w liczne receptory sprzężone z białkiem G. Po związaniu cząsteczek zapachowych aktywuje się kaskada sygnałowa, która prowadzi do depolaryzacji neuronu i przekazania sygnału do opuszki węchowej.

Aksony neuronów węchowych wchodzą do opuszki węchowej, gdzie tworzą glomerule; stamtąd sygnał przekazywany jest do kory węchowej (piriform cortex) oraz do obszarów układu limbicznego i kory oczodołowo-czołowej. W odróżnieniu od większości zmysłów, sygnał węchowy często omija wzgórze, trafiając bezpośrednio do kory. Dzięki temu zapachy wywołują silne powiązania z pamięcią i emocjami.

Receptory węchowe odradzają się z komórek podstawnych nabłonka węchowego, co umożliwia pewną odnowę zmysłu po uszkodzeniach. Jednak wraz z wiekiem spada liczba czynnych receptorów i ich wrażliwość.

Zaburzenia: anosmia (całkowita utrata zapachu), hiposmia (osłabienie zapachu) i dysosmia (zniekształcone wrażenia zapachowe). Przyczyny obejmują infekcje dróg oddechowych, urazy głowy, alergie, przewlekłe zapalenie nosa oraz choroby neurodegeneracyjne. W ostatnich latach COVID-19 znacząco zwiększył częstość utraty węchu. Diagnostyka obejmuje testy identyfikacji zapachów, takie jak UPSIT i Sniffin’ Sticks, a także oceny kliniczne i czasem obrazowe.

Szersze znaczenie szóstem: szaglás wpływa na smak, identyfikację bezpieczeństwa i jakość życia. Trening węchowy, polegający na systematycznym wystawianiu na różne zapachy, bywa stosowany w rehabilitacji po utracie węchu. Postęp badań koncentruje się na lepszym zrozumieniu funkcji receptorów i mechanizmów regeneracji nabłonka.