Przyczyny

Przyczyny to czynniki, okoliczności lub zestawy czynników, które wywołują określone zdarzenie, stan lub wynik. Pojęcie to używane jest w wielu dziedzinach — od nauk przyrodniczych i medycyny po nauki społeczne, prawo i język codzienny. W praktyce wyróżnia się różne rodzaje przyczyn, na przykład bezpośrednie i pośrednie, a także zależność między przyczyną a skutkiem, która może być wieloczynnikowa.

W medycynie i biologii etyologia zajmuje się ustalaniem przyczyny chorób i zaburzeń. Czynnik bezpośredni to ten, który wywołuje objaw lub chorobę wprost. Inne czynniki mogą zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia zjawiska, ale same nie są jego bezpośrednimi przyczynami. W praktyce diagnozy często opierają się na identyfikacji zarówno bezpośrednich przyczyn, jak i czynników ryzyka.

W naukach społecznych zjawiska często mają wiele przyczyn. Ekonomia, polityka, kultura, warunki środowiskowe i indywidualne decyzje mogą współdziałać, prowadząc do określonych trendów, kryzysów czy decyzji. W prawie i filozofii pojawiają się dodatkowe pojęcia, takie jak odpowiedzialność za skutek, a także koncepcje konieczności i wystarczalności przyczyn.

Metody identyfikowania przyczyn obejmują badania empiryczne, eksperymenty, obserwacje oraz analitykę kontrfaktualną i modelowanie. Ważne jest rozróżnianie przyczyny od czynnika korelującego, aby uniknąć błędnych wniosków o zależnościach.

Synonimy obejmujące przyczynę to powód, źródło, fundament. Przez wieki pojęcie przyczyny służy wyjaśnianiu, przewidywaniu i ocenianiu zjawisk w sposób systematyczny i obiektywny.