Representativiteitsheuristiek

Representativiteitsheuristiek is een cognitieve heuristiek waarbij mensen de waarschijnlijke aard van een gebeurtenis, categorie of individu inschatten op basis van hoe representatief of prototypisch het object is voor die categorie. In plaats van formele waarschijnlijkheidsuna van base rates te gebruiken, leunen mensen vaak op een snelle inschatting die voortkomt uit overeenkomsten met een stereotype of stereotype-beeld. Dit kan leiden tot oordeelssprocessen die snel zijn maar systematisch kunnen afwijken van de kansrekening.

Het mechanisme houdt in dat de mate van representativiteit de schatting stuurt: hoe dichter een geval aansluit bij het prototype, des te waarschijnlijker wordt het geacht. Deze heuristiek werkt onder onzekerheid en vermindert cognitieve lasten, maar kan leiden tot base rate neglect en de conjunctief falen, waarbij mensen overschatten hoe waarschijnlijk het gezamenlijke kenmerk A en B is in plaats van alleen A of B.

Voorbeelden zijn onder meer de literatuur over het Linda-probleem, waar mensen vaak denken dat Linda “bankbediende en feminist” waarschijnlijker is dan slechts “bankbediende” omdat de beschrijving representatief lijkt voor het stereotype. Een ander gangbaar voorbeeld is dat mensen de kans op een gebeurtenis overschatten wanneer deze sterk overeenkomt met een bekend stereotype, bijvoorbeeld bij het koppelen van kenmerken aan een beroepsrol, ondanks ongunstige base rates. Dit leidt tot stereotypen en besluitvorming die vatbaar zijn voor bias.

Historisch gezien werd representativiteitsheuristiek uitgebreid bestudeerd in de cognitieve psychologie door Kahneman en Tversky in de jaren zeventig, als een van de kernheuristieken die beslissingen onder onzekerheid beïnvloeden. Hoewel ze in veel gevallen misleidend kan zijn, kunnen representativiteitsachtige oordelen in eenvoudige situaties soms redelijk accuraat zijn wanneer de representativiteit klopt. Zie ook andere heuristieken zoals beschikbaarheid en anker.