Partijvormen

Partijvormen is een begrip in de politieke wetenschappen dat verwijst naar de verschillende vormen waarin politieke partijen kunnen opereren. Wetenschappers classificeren partijen vaak op basis van hun organisatorische structuur, mobilisatiekracht en strategische oriëntatie, waardoor uiteenlopende vormen zoals cadrepartijen, massapartijen, catch-all partijen, cartelpartijen, single-issue partijen en protestpartijen onderscheiden worden. Daarnaast worden ook groene, regionale en extremistische partijen als specifieke uitingen van partijvorming gezien.

Cadrepartijen kenmerken zich door een elitegedreven structuur, een relatief klein ledenbestand en een nadruk op leiderschap en netwerken; massapartijen hebben een brede sociale basis, grote ledenaantallen en een sterke ideologische oriëntatie met vaak een beperkter interne democratisch proces. Catch-all partijen professionaliseren en richten zich op een brede electorale groep, met minder nadruk op duidelijke ideologie en meer op electorale werving. Kartelpartijen, volgens Katz en Mair, zijn professioneel georganiseerde partijen die sterk afhankelijk zijn van overheidsfinanciering en samenwerking met de staat, waardoor lidmaatschap en actieve mobilisatie minder centraal staan. Single-issue partijen richten zich op één thema en kunnen tijdelijk optreden, terwijl protestpartijen voortkomen uit onvrede met het gevestigde bestel en soms een korte levensduur hebben. Groene partijen ontstonden vanuit milieukwesties maar ontwikkelen zich doorgaans verder tot bredere beleidsprogramma’s, en regionale of extremistische partijen tonen een sterke regionale binding of een uitgesproken ideologie.

Historisch gezien evolueerden partijvormen door veranderingen in kiesrecht, massamobilisatie, media en financieringsmodellen. Massapartijen en cadrepartijen ondergingen aanpassingen richting meer professionalisering, terwijl cartelvorming het partij-systeem en de relatie met staat en instituties verder transformeerde. Zie Katz en Mair voor de kartelpartijbenadering.