Celvormen

Celvormen verwijzen naar de uiterlijke morfologie van cellen en hoe die morfologie samenhangt met functie en omgeving. De vorm wordt bepaald door de samenstelling van het plasmamembraan, de celwand (bij planten, schimmels en veel bacteriën) en het cytoskelet. Omgevingsfactoren zoals osmotische druk, groeistadium en mechanische belasting kunnen de vorm beïnvloeden. De studie van celvormen is van belang in microbiologie, histologie en cytologie omdat vorm vaak gerelateerd is aan functie en identiteitsbepaling.

Bij bacteriën komen veelvoorkomende vormen voor: coccus (sferisch), bacillus (staafvormig) en spirillum of spirocheet (spiraalvormig). Varianten zoals coccobacillus en vibrio bestaan. De vorm beïnvloedt eigenschappen zoals oppervlaktestructuur en mobiliteit en is een belangrijk kenmerk bij identificatie. Sommige bacteriesoorten kunnen onder stress van vorm veranderen (pleomorfie).

Bij dierlijke en menselijke cellen variëren vormen sterk per weefsel. Epitheelcellen kunnen kubisch, plaveisel of kolomvormig zijn; rode bloedcellen zijn dunne, biconcave schijfjes; neuronen hebben lange uitlopers; witte bloedcellen vertonen onregelmatige contouren.

Plantencellen hebben meestal rechthoekige vormen vanwege de celwand en turgordruk; ze bevatten chloroplasten en een grote centrale vacuole. Schimmels bestaan uit gisten die rond tot elliptisch kunnen zijn en uit hyfen die buisvormig en gelijkmatig uitgelijnd zijn.

Het bestuderen van celvorm is belangrijk voor taxonomie, diagnostiek en begrip van celfunctie. Vormveranderingen kunnen wijzen op adaptatie of ziekte. Observaties gebeuren met lichtmicroscopie en elektronmicroscopie, vaak ondersteund door kleuring of fluorescentie, en door morfometrische analyse.