zwrotno

Zwrotno, często nazywane zwrotnością, jest kategorią gramatyczną opisującą sposób, w jaki czynność wyrażana przez czasownik odnosi się do uczestnika będącego także podmiotem lub uczestniczy w sposób zwrotny. W polszczyźnie zwrotność występuje głównie w czasownikach zwrotnych, które sugerują, że czynność dotyczy samego wykonawcy lub że działanie odbywa się między uczestnikami w relacji zwrotnej.

Realizacja zwrotności w polskim opiera się przede wszystkim na zaimku zwrotnym się, który łączy się z czasownikiem w formie werbalnej. Zaimka się używa się najczęściej z czasownikamiownymi w różnych czasach i osobach. Przykłady obejmują: myję się (ja myję siebie), ubieram się (ja ubieram siebie), spotkali się (oni spotkali się nawzajem), zachowywać się (on zachowuje się grzecznie). W niektórych konstrukcjach występują także inne formy zwrotne, takie jak siebie, sobie czy sobą, często w funkcji akcentującej lub w wyraźnych niuansach semantycznych.

Funkcjonalnie zwrotność obejmuje kilka wariantów: reflexivity (działanie skierowane na podmiot), reciprocality (działanie wykonywane wzajemnie przez kilku uczestników) oraz zjawiska zbliżone do middle voice, gdzie akcja nie skupia się na bezpośrednim obiekcie. Nie wszystkie czasowniki mogą być użyte w formie zwrotnej; wybór zależy od znaczenia i kontekstu. Czasowniki zwrotne często nabywają zwrotność w wyniku rozwoju semantycznego i kontekstowego użytkowania.

Zwrotność jest przedmiotem analiz w gramatyce, semantyce i porównaniach językowych, a w języku polskim stanowi istotne narzędzie do wyrażania relacji między podmiotem a czynnością. Zob. także czasowniki zwrotne, zaimek się, zwrotność w językoznawstwie.