worteldoorlatendheid

Worteldoorlatendheid is een concept binnen de taalkunde dat verwijst naar de mate waarin een woord of lexicale eenheid door taalkundige grenzen tussen talen en dialecten kan “doorlaten”. Het beschrijft de neiging van bepaalde woorden om over taalgrenzen heen te worden geleend, aangepast of opgenomen in talrijke regio’s en talen, in vergelijking met woorden die minder geneigd zijn tot borrowing of verspreiding.

De term is een samengestelde neologisme die in discussies over woorddiffusie en taalcontact is opgekomen. Hij wordt niet wereldwijd als standaardbegrip gehanteerd en handelt vaak over de vraag hoe en waarom sommige woorden sneller of gemakkelijker wijdverspreid raken dan andere. In studies kan worteldoorlatendheid worden gekoppeld aan wisselwerking tussen taaleconomische factoren en sociale contexten.

Factoren die worteldoorlatendheid beïnvloeden zijn onder meer de fonologische eenvoud en regelmatigheid van een woord, de semantische transparantie en bruikbaarheid in diverse domeinen, de frequentie van voorkennis en gebruikte ideeën, en de mate van contact tussen talen of taalgemeenschappen. Ook de morfologische compatibiliteit, de prestige van de bron- of doeltaal en de historische blootstelling aan taalcontact spelen een rol.

Methoden om worteldoorlatendheid te bestuderen omvatten vergelijkende analyse van grote meertalige corpora, het volgen van leenwoordentrends over tijd, en het ontwikkelen van indexen die spelelementen als fonetische eenvoud en semantische draagwijdte combineren. Kritiekpunten betreffen ontbrekende standaardisatie, subjectiviteit bij schattingen en de moeilijkheid om grensoverschrijdende vergelijkingen nauwkeurig te normeren.

Zie ook: leenwoord, taalcontact, lexicale diffusie, phonotaxis.