volksraadpleging

Volksraadpleging is een term voor een proces waarbij de bevolking wordt gevraagd naar haar mening over een politiek vraagstuk. Het omvat verschillende instrumenten, zoals referenda, opiniepeilingen en andere vormen van raadpleging. In veel Nederlandse context wordt de term gebruikt om zowel formele stemmen als algemene opiniepeiling aan te duiden. Het doel is doorgaans om beleid te informeren, niet automatisch te laten beslissen.

In de praktijk kan volksraadpleging nationaal of lokaal zijn en georganiseerd worden door een nationale regering, een parlement, een regionale overheid of maatschappelijke organisaties. Het kan de vorm aannemen van een bindend referendum in sommige rechtsgebieden, maar vaak is het non-binding of raadgevend. Het succes en de legitimiteit hangen vaak af van factoren zoals opkomst, vraagstelling en de bevoegdheid van de uitvoerende instelling.

In Nederland en in veel andere Nederlandstalige contexten zijn volksraadplegingen over het algemeen raadgevend in plaats van bindend. Bekende voorbeelden zijn onder meer het referendum van 2005 over de Europese Grondwet en het referendum van 2016 over de EU-Associatieovereenkomst met Oekraïne, die allebei raadgevend waren en niet automatisch beleid bepaalden, hoewel de uitslagen de politieke discussie en besluitvorming wel hebben beïnvloed.

Kritiek richt zich op het feit dat niet-bindende volksraadplegingen kiezers kunnen misleiden of worden gebruikt om vooraf vaststaande beleidskeuzes te legitimeren; voorstanders zien ze als middel voor democratische participatie en legitimiteit. Voor een goed functioneren van een volksraadpleging zijn duidelijke regels over reikwijdte, opkomst en vraagstelling van belang.

Zie ook: referendum, publieke raadpleging, burgerberaad.