tijdsgeest

Tijdsgeest, ook wel zeitgeist genoemd, verwijst naar de algemene geest, stemming of verhoudingen die een bepaald tijdperk en een specifieke plaats kenmerken. Het omvat de dominante ideeën, waarden, verwachtingen en trends die richting geven aan cultuur, politiek en maatschappij in een bepaalde periode.

Etymologie: de term komt uit het Nederlands via het Duitse Zeitgeist en kreeg in de 19e eeuw ingang in wetenschappelijke en culturele discussies. Het concept is in de geschiedenis van de filosofie en sociologie verweven met het idee dat samenlevingen een gemeenschappelijke geest of temperament delen, vaak in relatie tot maatschappelijke ontwikkelingen en technologische veranderingen.

Gebruik: onderzoekers gebruiken het begrip om collectieve kenmerken van een tijdperk te beschrijven en te verklaren waarom bepaalde stromingen, kunst, wetenschap en maatschappelijke normen op een bepaald moment overheersen. Het is een hulpmiddel om patronen te vatten, maar geen streng wetenschappelijke maatstaf.

Voorbeelden: de tijdsgeest van de jaren 1920 met modernisme en interbellomische vernieuwingen; de jaren 1960 met revolte en sociale bewegingen; de huidige digitale en informatiemaatschappij die media, privacy en arbeidsverbanden beïnvloedt.

Kritiek: het begrip is vaag en kan leiden tot deterministische of essentialistische voorstelling van een hele samenleving. Het varieert tussen subculturen en sociale groepen en kan nagebootst lijken na feiten. Het wordt daarom doorgaans als heuristiek gebruikt, niet als een exacte theorie.

Zie ook: Zeitgeist, spirit of the age.