superioriteitscomplex

Een superioriteitscomplex is een psychologisch defensief gedrag of houding waarbij iemand in het openbaar een overdreven gevoel van eigenwaarde uitstraalt, vaak gepaard gaande met arrogantie, het afkraken of kleineren van anderen en een voortgezet accent op prestaties, status of uiterlijk. Het dient meestal als compensatie voor onderliggende onzekerheid of minderwaardigheidsgevoelens. De term werd door Alfred Adler geassocieerd met zijn theorieën over minderwaardigheidsgevoelens en overcompensatie; hij beschreef een superioriteitscomplex als een defensieve reactie op gevoelens van inferioriteit.

Kenmerken van een superioriteitscomplex zijn onder meer een neiging tot overmatige zelfoverschatting, een voortdurende behoefte aan bewondering, en een defensieve houding tegenover kritiek. Personen met dit patroon kunnen anderen neerhalen of minoriseren, moeite hebben met empathie, en relaties oppervlakkig houden. Het onderscheid met een narcistische persoonlijkheidsstijl kan subtiel zijn; het begrip komt vooral uit psychodynamische en hedendaagse psychologische literatuur en is geen formele diagnose in DSM of ICD.

Oorzaken en behandeling: Een superioriteitscomplex kan voortkomen uit vroegkinderlijke onzekerheid, onvoldoende erkenning of conflicten over waarde en competentie, vaak in combinatie met sociale druk. Behandeling richt zich op het aanpakken van de onderliggende onzekerheid en het bevorderen van oprechte zelfwaardering. Psychotherapie, waaronder cognitieve gedragstherapie en psychodynamische benaderingen, kan helpend zijn. Doelen zijn onder meer realistisch zelfbeeld, betere empathie en verbeterd relationeel functioneren.