röntgenobservaties

Röntgenobservaties zijn waarnemingen in het röntgengebied van het elektromagnetische spectrum, bedoeld om hoogenergetische processen in het universum te bestuderen. Röntgenstraling ontstaat bij extreme temperaturen en bij processen zoals accretie op zwarte gaten of neutronensterren, hete gaswolken in sterrenstelsels en supernova-restanten. De aardatmosfeer absorbeert röntgenstraling, waardoor deze waarnemingen vrijwel uitsluitend vanaf ruimtevaartuigen of vanuit zeer hoge atmosferische lagen plaatsvinden, met behulp van speciale röntgentelescopen aan boord.

Techniek en data worden verkregen met observatories die gebruikmaken van grazende reflectie (grazing-incidence) spiegels en uiteenlopende detectors, zoals CCD- of proporatordetectoren en microcalorimeters. Door beeldvorming, spectroscopie en tijdsmetingen leveren röntgenobservaties zowel afbeeldingen als spectra en lichtkrommen van bronnen, waardoor men temperatuur, samenstelling, dynamiek en variabiliteit van hoogenergetische systemen kan afleiden.

Historisch gezien vormden röntgenobservaties een belangrijke uitbreiding van de astronomie. De ontdekking van röntgenstraling uit het heelal in de jaren zestig, gevolgd door ruimtegebaseerde observatoria als Uhuru, Einstein, ROSAT, Chandra, XMM-Newton, Suzaku, NuSTAR en eROSITA, hebben geleid tot een beter begrip van onder meer zwarte gaten, neutronensterren, supernova-restanten en de hete intergalactische medium in clusters.

Betekenis en toepassingen zijn onder meer het bestuderen van accretieprocessen, Kerr-schijven en jets, de fysica van heet plasma, en de interactie tussen röntgenuitbarstingen en omringende materie. Samen met andere golflengten leveren röntgenobservaties een compleet beeld van high-energy verschijnselen in het universum.