parallellisme

Parallellisme is een stijlfiguur in retoriek en literatuur waarbij delen van zinnen of hele zinnen dezelfde syntactische structuur hebben. Deze herhaling van vorm geeft tekst ritme, balans en helderheid, en helpt ideeën samenhangend en memorabel over te brengen.

Er bestaan verschillende vormen. Bij syntactisch parallellisme sluiten zinsonderdelen na elkaar aan bij een identieke grammaticale bouw, bijvoorbeeld: Wij zullen komen, wij zullen zien, wij zullen overwinnen. Bij semantisch parallellisme ligt de nadruk op gelijke of tegengestelde betekenissen binnen een vergelijkbare vorm, bijvoorbeeld door herhaling van sleutelwoorden of door parallelle contrasten. Ook lexicaal parallellisme, met herhaling van woordgroepen, is gangbaar in poëzie en retoriek.

Een verwante vorm is het chiasme (kruisgewijs parallellisme), waarbij elementen in kruisvolgorde worden herhaald, bijvoorbeeld A-B-B-A. Parallellisme wordt veel toegepast in toespraken, literaire teksten en poëzie, omdat het de boodschap kracht bijzet en de lezer of luisteraar helpt patronen te herkennen.

Historisch kent parallellisme een lange traditie in de klassieke retoriek van Grieken en Romeinen en is later door verschillende schrijvers verder ontwikkeld. Vandaag blijft het een fundamentele techniek in hedendaagse communicatie en tekstvorming.