klankverschuiving

Klankverschuiving, in de taalkunde vaak klankverandering genoemd, is het proces waarbij klanken in een taal door de geschiedenis heen veranderen. Het is een diachrone gebeurtenis: verwante talen vertonen doorgaans regelmatige, samenhangende veranderingen die leiden tot verschillende maar verwante klankrepertoires. Kenmerkend is dat veranderingen meestal systematisch zijn: dezelfde klanken in verschillende woorden veranderen volgens vaste patronen, waardoor de onderliggende fonologische structuur behouden blijft ondanks andere veranderingen.

Oorzaken van klankverschuiving zijn divers: vereenvoudiging of aanpassing van articulatie; perceptie, luistergewoonten en fysiologische factoren; taalcontact en beïnvloeding door andere talen; en analogie, waarbij woorden met vergelijkbare vormen evolutionair meegaan in een patroon. Veranderingen kunnen zowel consonant- als klinkerveranderingen betreffen.

Belangrijke voorbeelden uit de geschiedenis zijn onder andere Grimm’s wet, een reeks regelmatige consonantverschuivingen in de Germaanse talen, en de Great Vowel Shift in het Engels, die in de late middeleeuwen en vroege moderne tijd de uitspraak van lange klinkers aanzienlijk veranderde. In het Nederlands zijn ook klinker- en medeklinkveranderingen gedocumenteerd die tot etymologische relaties tussen het Nederlands, Duits, Engels en Scandinavische talen hebben geleid.

Onderzoekers bestuderen klankverschuivingen met vergelijkende methoden, reconstructie van proto-talen en fonetische analyses. De studie helpt bij het verklaren van historische veranderingen, het begrijpen van taalverwantschap en het aanwijzen van relaties tussen talen en dialecten. Klankverschuiving blijft een centraal thema in historisch-vergelijkende taalkunde.