intentionaliteit

Intentionaliteit, of aboutness, is een kenmerk van mentale toestanden en gebeurtenissen waarbij deze gericht zijn op iets buiten henzelf. Een wens, overtuiging of perceptie heeft doorgaans een inhoud, een object of een toestand van zaken waarnaar hij verwijst. Het begrip is centraal in de filosofie van de geest.

De term werd grotendeels gevormd door de Duitse filosoof Franz Brentano (1838–1917), die betoogde dat alle bewuste toestanden intentioneel gericht zijn. Volgens Brentano verschillen mentale toestanden van fysieke fenomenen doordat zij altijd een betrekkingsrelatie hebben tot een object, idee of toestand die er mee te maken heeft.

De inhoud van intentionele toestanden kan propositioneel zijn: geloven dat P, hopen of wensen hebben een 'dat P'-inhoud. Het object kan reëel bestaan, maar ook fictief of hypothetisch zijn (bijvoorbeeld geloven dat Sinterklaas bestaat), wat leidt tot het begrip intentionele inexistentie.

Fenomenologie van Husserl introduceert noesis en noema; dit onderscheid helpt te verklaren hoe de inhoud van ervaringen zich verhoudt tot wat ervaren wordt. Latere denkers ontwikkelen representatietheorieën die proberen te verduidelijken hoe mentale representaties inhoud krijgen.

In moderne discussies spelen externalisme en internalisme een rol: hoe vastgezet de inhoud is, hangt af van de relatie tussen denker, wereld en taal. Toepassingen van intentionaliteitsonderzoek vinden we in de cognitieve wetenschappen, filosofie van de geest en kunstmatige intelligentie, waar men modelleert hoe systemen intentionaliteit kunnen vertonen of benaderen.