gonadeontwikkeling

Gonadeontwikkeling verwijst naar de ontwikkeling en differentiatie van de gonaden (testes of ovaria) tijdens de embryonale fase. Bij de mens ontstaat de gonade uit een gemeenschappelijke bipotente structuur in de urogenitale rand, ergens in de vierde tot zesde week van de zwangerschap. Gelijktijdig migreren primordial germ cells vanuit het dooierzakje naar de gonadale ridges, waar zij zich verder ontwikkelen in samenspraak met somatische cellen.

Genetische sekse en sex-determinerende factoren spelen een cruciale rol. Bij aanwezigheid van het SRY-gen op het Y-chromosoom start testiculaire differentiatie: Sertoli-cellen organiseren de testisstructuur en produceren anti-Müller-hormoon (AMH), wat de Müllerische kanalen laat verminderen of regressie ondergaan; testosteron ondersteunt de ontwikkeling van de Wolff-kanalen tot mannelijke interne genitalia. Bij afwezigheid van SRY differentioleren de gonaden tot ovaria; cortex neemt het weefsel over en vormt follikels, terwijl de Müllerische kanalen uitgroeien tot de uterus, tubae en bovenvagina en de Wolff-kanalen grotendeels verdwijnen.

Testiculaire ontwikkeling wordt gekenmerkt door vorming van seminifereuze koorden onder invloed van Sertoli-cellen, en Leydig-cellen produceren testosteron. AMH zorgt voor regressie van Müller-kanalen, waardoor de vrouwelijke kanalen ontbreken in een mannelijk geslacht. Ovariële ontwikkeling betreftvorming van corticale zones waar primitieve follikels en germinale cellen ontstaan; ingroeiende oogonien ondergaan oögenese en komen in meiose in de foetale ontwikkeling, waardoor primaire oöcyten ontstaan.

Samenvatting: gonadeontwikkeling is een samenspel van genetische signalen, hormoonstroom en interacties tussen somatische en germinale cellen, met verschillende paden voor testikels en ovaria. Variaties kunnen leiden tot aandoeningen van sexontwikkeling of gonadale dysgenese.