geslachtsafhankelijke

Geslachtsafhankelijk is een term die aangeeft dat een eigenschap, reactie of fenomeen afhankelijk is van de biologische sekse (mannelijk of vrouwelijk). In de biologie en geneeskunde verwijst het naar verschillen in voorkomen, verloop of respons tussen sekse, vaak veroorzaakt door chromosomale en hormonale factoren of door seks-specifieke genexpressie.

Oorzaken en mechanismen omvatten onder meer chromosomale factoren (zoals X-gebonden erfelijkheid), hormonale verschillen tussen mannen en vrouwen, en epigenetische regulatie die per sekse kan variëren. Daarnaast kunnen ook samengestelde invloeden van genen en milieu leiden tot geslachtsafhankelijke uitkomsten. Het begrip wordt gebruikt om patronen te beschrijven waarbij sekse een onderscheidende rol speelt in ontwikkeling, ziekte, behandeling of gedrag.

Toepassingsgebieden zijn onder meer de geneeskunde, farmacologie, toxicologie en ecologie. In onderzoek en klinische praktijk is het belangrijk geslacht als biologische variabele mee te nemen en data sex-disaggregated te rapporteren om biases te voorkomen en behandelingen te verbeteren.

Voorbeelden van geslachtsafhankelijke verschijnselen omvatten een verschillend voorkomen of verloop van bepaalde aandoeningen tussen mannen en vrouwen, verschillen in farmacokinetiek en farmacodynamiek die dosing en bijwerkingen beïnvloeden, en genetische aandoeningen die X-gebonden zijn waardoor ze vaker bij een sekse voorkomen. Ook kenmerken zoals seksuele dimorfie in anatomie of gedrag kunnen geslachtsafhankelijk zijn.

Zie ook: sex-linked, seksuele dimorfie, SABV (sex as a biological variable).