ateliciteit

Ateliciteit is een taalkundig begrip dat de aard van een predicaat beschrijft met betrekking tot een mogelijk eindpunt van de gebeurtenis. Een atelisch predicaat geeft geen inherente culminatie aan; de gebeurtenis kan doorgaan, worden herhaald of worden verlengd afhankelijk van context of aanvullende tijdsuitdrukkingen. Dit staat tegenover teliciteit, waarbij een gebeurtenis een natuurlijk eindpunt of eindtoestand heeft, zoals het bereiken van een doel of het voltooien van een handeling.

In de praktijk worden activiteiten vaak als atelisch beschouwd. Voorbeelden zijn lopen, studeren, werken aan een project of wachten. Deze handelingen kunnen vooruit blijven gaan zonder ingebouwd eindpunt: “Ik wandel elke dag door het park” of “Ze studeert vijf dagen aan een vak.” Teliciteit wordt meestal geassocieerd met begrenzende handelingen of resultaten, zoals “eten een appel” (de appel wordt opgegeten) of “bouwen een huis” (het huis wordt voltooid). Ook “een boek lezen” kan teliciteit impliceren als het einddoel het voltooien van het lezen is.

Het onderscheid is relevant voor de interpretatie van tijd en aspect. Ateliciteit laat ruimte voor duur, herhaling en progressieve interpretaties, terwijl teliciteit vaak samenhangt met voltooiing en grensbepaling. In talen met expliciet morfologisch aspect kunnen teliciteit en ateliciteit door verschillende vormen of syntactische structuren worden gemarkeerd; in het Nederlands komt het vooral naar voren via semantische context en de keuze van werkwoorden.