Kruisaldol

Kruisaldol, of cross aldol, is een type aldolreactie waarbij twee verschillende carbonylverbindingen reageren om een β-hydroxycarbonylverbinding te vormen. Vaak is ten minste één partner enoliseerbaar (een aldehyde of keton met α-hydrogenen); de andere partner kan een aldehyde of keton zijn die minder reactiviteit vertoont. Onder basische of soms zure omstandigheden wordt een enolate gevormd, dat als nucleofiel de koolstofylkoolstof van de tweede partner aanvliegt. Protonatie levert de β-hydroxycarbonyl op; bij verhitting of onder basische condities kan dehydration optreden tot een α,β-onverzadigde carbonylverbinding.

Regio- en chemische selectiviteit zijn belangrijke aandachtspunten. Kruisaldol kan leiden tot mengsels van verschillende products, waaronder self-aldolproducten. Om dit te voorkomen worden vaak één partner gekozen die niet enoliseerbaar is, of worden stoichiometrie, temperatuur en katalysator gecontroleerd. Ook wel bekend is de Claisen-Schmidt-condensatie, een klassieke kruisaldol tussen een arylaldehyde en een keton, die na dehydratie doorgaans α,β-onverzadigde carbonylverbindingen oplevert.

Mechanisme en stereochemie: de vorming van nieuwe bindingen creëert vaak een nieuw stereocentrum op de β-positie, wat leidt tot diastereomeren en enantiomeren. Stereoselectiviteit kan worden beïnvloed door selectie van reagentia, temperatuur en, zo nodig, chirale katalyten of auxiliaries.

Toepassingen: kruisaldolreacties zijn fundamenteel in de synthese van complexere moleculen, waaronder natuurlijke producten, polyketiden en farmaceutische verbindingen. Voorbeelden zijn chalconen en andere α,β-onverzadigde koolstofylverbindingen die via vervolgreacties verder kunnen worden verwerkt.