Disponeren

Disponeren is een Nederlands werkwoord dat zowel in alledaags taalgebruik als in juridische en organisatorische contexten voorkomt. Het verwijst naar het beslissen over en het verrichten van handelingen die de positie van een goed of een recht wijzigen. De term is afgeleid van het Franse disposer.

In het burgerlijk recht is disponeren het verrichten van rechtsbetrekkingen waarmee een recht of goed daadwerkelijk wordt gewijzigd of verplaatst. Voorbeelden zijn verkoop, schenking, verhuur, lening, verpanding en het verlenen van een gebruiksrecht. Een handeling kan eenzijdig zijn (een partij wijzigt de toestand) of contractueel (twee partijen stemmen in). Vaak spreekt men van een beschikkende handeling die een beschikkingsbevoegdheid vereist; zonder de juiste bevoegdheid kan een beschikking nietige of vernietigbare rechtshandeling zijn.

In economisch en organisatorisch opzicht betekent disponeren ook het toewijzen en beheren van middelen en faciliteiten. Managers en andere bevoegd gezag kunnen disponeren over budgetten, personeel, apparatuur of vastgoed binnen wettelijke en interne grenzen. De vrijheid om te disponeren heet disponeringsruimte of beschikkingsbevoegdheid; die ruimte is meestal vastgelegd in regelgeving, contracten of een bestuursbesluit.

Disponeren kan dus zowel betrekking hebben op het vormgeven van juridische posities als op operationele toewijzing van middelen. Het begrip is nauw verbonden met termen als beschikkingsbevoegdheid, beschikking en overdragen, en verschilt van louter beheren of plannen.