zelfgerichtheid

Zelfgerichtheid is een persoonlijkheidskenmerk dat verwijst naar de mate waarin iemand in staat is om gedrag doelbewust te sturen en aan te passen aan langetermijndoelen en waarden. Mensen met een hoge zelfgerichtheid zijn doorgaans betrouwbaar, georganiseerd, zelfstandig en verantwoordelijk. Ze reguleren impulsen, blijven bij hun plannen en handelen doelgericht in uiteenlopende situaties.

In de psychologie vormt zelfgerichtheid vaak een van de karakterdimensies in het model van Cloninger, de Temperament- en Karaktermethode (TCI). Naast zelfgerichtheid behoren ook cooperativiteit en zelftranscendentie tot dit model. Zelfgerichtheid weerspiegelt de capaciteit om doelen te kiezen, plannen te maken, consequent te handelen en waarden en normen in gedrag te integreren.

Zelfgerichtheid wordt meestal gemeten met instrumenten zoals de Temperament and Character Inventory (TCI). Een hoge score duidt op richtinggevend en autonoom gedrag, verantwoordelijkheid en flexibiliteit bij het realiseren van doelen. Een lage score kan samenhangen met gebrek aan richting, afhankelijkheid van anderen en impulsief of chaotisch gedrag.

Invloed op welzijn en functioneren is onderwerp van onderzoek: hogere zelfgerichtheid wordt in verband gebracht met betere veerkracht, mentaal welzijn en adaptief functioneren in werk en privé. Lage zelfgerichtheid kan samenhangen met problemen zoals maladaptief gedrag of moeite met zelfregulatie.

Ontwikkeling vindt plaats door genetische factoren en omgevingsinvloeden zoals opvoeding, onderwijs en levenservaringen. Therapie en coaching kunnen helpen bij het ontwikkelen van betere zelfregulatie en doelgerichtheid. Kritiek op het concept betreffen culturele variabiliteit, overlap met andere constructs zoals consciëntieusheid en beperkingen in de meetinstrumenten.