toksikolojisi

Toksikoloji, maddelerin canlı organizmalarda yol açtığı zararlı etkileri inceleyen bilim dalıdır. Zararı ortaya çıkaran mekanizmaların ve doz-yanıt ilişkilerinin anlaşılması, güvenli maruziyet sınırlarının belirlenmesi ve risklerin azaltılması amacıyla çalışmalar yürütülür. Toksikoloji temel biyolojiyle uygulamalı bilimleri birleştirir ve kimyasal, biyolojik ve fiziksel ajanları kapsar.

Kapsamına çevresel toksikoloji, klinik toksikoloji, endüstri toksikolojisi, ekotoksikoloji, gıda güvenliği ve ilaç toksikolojisi gibi alt disiplinler girer. Araştırmalarda hayvan modelleri, hücre kültürü, insan verileri ve in silico modeller kullanılır; etik ve yasal kısıtlamalar da önemli rol oynar. Toksikoloji, kamu sağlığı, çevre koruması ve ürün güvenliği alanlarında uygulamalı kararlar için temel veriler sağlar.

Temel kavramlar arasında hazard identifikasyonu (zarar potansiyelinin belirlenmesi), doz-yanıt ilişkisi, maruziyet değerlendirmesi ve risk karakterizasyonu yer alır. Değerlendirme sürecinde NOAEL, LOAEL ve LD50 gibi parametreler kullanılabilir. Yöntemler arasında in vivo ve in vitro deneyler, toksikokinetik ve toksikodinamik modeller ile bilgisayar simülasyonları bulunur; ayrıca güvenli kullanım için risk iletişimi de önemlidir.

Tarihsel olarak Paracelsus’un “doz zehir değildir” yaklaşımı toksikolojinin temel ilkelerinden sayılır. 19. ve 20. yüzyıllarda laboratuvar çalışmalarının artmasıyla doz, maruziyet yolları ve etkiler ayrıntılı olarak incelenmiştir; günümüzde toksikoloji, düzenleyici toksikoloji ve risk yönetimiyle yakın ilişki içindedir. Bu alan, sağlık, çevre ve endüstrilerin güvenli ve etkili kararlar almasını destekler.