toksikoloji

Toksikoloji, kimyasal maddelerin biyolojik sistemler üzerindeki zararlı etkilerini inceleyen bilim dalıdır. Doz-yanıt ilişkisi, maruziyet yoluyla etki mekanizmaları ve risk değerlendirme süreçleri toksikolojinin temel konularındandır.

Kapsamı analitik toksikoloji, çevresel toksikoloji, klinik toksikoloji, adli toksikoloji, mesleki toksikoloji, regülatör toksikoloji ve ekotoksikoloji gibi alt disiplinleri içerir. Bu alanlar, maddelerin insanlar ve çevre üzerindeki etkilerini farklı açılardan ele alır.

Temel kavramlar arasında toksikodinamik (zararlı etkilerin mekanizması) ve toksikokinetik (absorpsiyon, dağılım, metabolizma, atılım) bulunur. Doz ve maruziyetin etkiler üzerindeki belirleyici rolü de öne çıkar. Risk iletişimi ve güvenlik değerlendirmesi, toksikolojik bulguların kullanıcılar ve karar vericiler için anlaşılır hâle getirilmesini kapsar.

Araştırma ve uygulamalarda in vitro ve in vivo deneyler, analitik kimya, biomonitoring ve bilgisayar modellemelerini kapsayan çoklu yöntemler kullanılır. Hayvan deneylerinin sınırlamaları ve alternatif yöntemler geliştirme önceliği giderek önem kazanır.

Toksikoloji ilaç güvenliği, ürün güvenliği, iş sağlığı ve çevre koruması alanlarında risk değerlendirmesi ve düzenleyici kararlar için temel veriler sağlar. Ulusal ve uluslararası mevzuatlar, maruziyet limitleri ve güvenlik standartları toksikolojik bilgiye dayanır.

Günümüzde nano toksikoloji, toksigenomik, yüksek verimli tarama yöntemleri ve hayvan kullanmadan test yöntemleri gibi konular gelişmektedir. Paracelsus’un “doz, zehir değildir; zehir dozda görünür” ifadesi toksikolojinin merkezi ilkelerindendir.