tijdsuitgangen

Tijdsuitgangen zijn grammaticale suffixen die aan een werkwoordstam worden toegevoegd om tijdsreferentie uit te drukken. Ze vormen een onderdeel van de verbale morfologie en komen voor in vele talen, met name in Indo-Europese talen zoals de Romance- en Slavische talen, maar ook in Turkse en Finno-Ugrische talen. De eindings geven doorgaans aan in welke tijd iets gebeurt (heden, verleden, toekomst) en kunnen ook aspect (voltooid versus onvoltooid), persoon en getal beïnvloeden.

In talen met duidelijke tijdsuitgangen hangt de informatie over wie of wat handelt vaak af van het gekozen einddeel. Voorbeelden: in het Spaans zijn imperfecte eindings -aba/-abas/-aba/-ábamos/-abais/-aban; de pretérite eindings -é/-aste/-ó/-amos/-asteis/-aron. In het Frans komen de tegenwoordige tijd eindings -e/-es/-e/-ons/-ez/-ent voor. In het Latijn zijn de uitgangsvormen voor de tegenwoordige tijd -o/-s/-t/-mus/-tis/-nt, en het imperfectum gebruikt -bam/-bas/-bat/-bamus/-batis/-bant. Turkië gebruikt tijdsuitgangen zoals -ecek/-acak voor de toekomstige tijd (met klinkerharmonie). Russisch gebruikt verleden tijd suffixen zoals -л in de mannelijke vorm, met -ла/-ло/-ли voor vrouwelijke/neutrale/meervoudige vormen.

Tijdsuitgangen kunnen irregulariteiten vertonen en combineren vaak met stemwijzigingen of klankveranderingen. Sommige talen drukken tijd hoofdzakelijk uit via hulpwerkwoorden (periphrastische tijd) in plaats van zuivere eindes. Historisch gezien zijn tijdsuitgangen vaak geëvolueerd uit oudere vormen en kunnen ze in de loop van de tijd verdwijnen of samensmelten met andere morfeemsoorten. Het veld valt onder morfologie, historische taalkunde en taaltypologie.

Zie ook: tijd, werkwoordvervoeging, morfologie, aspect.