surfaktanty

Surfaktanty, znane również jako środki powierzchniowo czynne, to związki chemiczne o budowie amfifilowej, posiadające część hydrofobową (lipofilową) oraz hydrofilową. Dzięki temu obniżają napięcie powierzchniowe na granicy dwóch faz (np. woda–powietrze, woda–olej) i ułatwiają moknięcie, mieszanie olejów z wodą, tworzenie emulsji oraz pienienie.

Najważniejsze klasy surfaktantów to anionowe, kationowe, niejonowe i zwitterionowe. Przykłady obejmują SLS (sodium lauryl sulfate) jako anionowy, CTAB (cetyltrimethylammonium bromide) jako kationowy, alkohole etoksylowane jako niejonowe oraz betainy, np. cocoamidopropyl betaine, jako zwitterionowe. Właściwości każdego typu zależą od długości łańcucha i stopnia etoksylacji, co wpływa na ich rozpuszczalność i zachowanie w roztworach.

Podstawową cechą jest możliwość tworzenia miceli powyżej stężenia zwanego krańcowym stężeniem miceli (CMC). W micelach surfaktanty otaczają cząsteczki tłuszczów i zanieczyszczeń, rozpuszczając je w wodzie. Dzięki temu następuje skuteczne emulgowanie, rozpraszanie i usuwanie zabrudzeń.

Zastosowania surfaktantów obejmują detergenty, kosmetyki, farmaceutyki, przemysł spożywczy, farby i oleje, a także procesy przemysłowe, takie jak emulsje i stabilizacja układów wodno‑olejowych. Wybór odpowiedniego surfaktantu często opiera się na wartości HLB (hydrofilowo‑lipofilowy balans) oraz na interakcji z innymi składnikami.

Środowiskowe aspekty i regulacje są istotne: biodegradowalność i toksyczność dla organizmów wodnych zależą od chemicznej budowy. Dąży się do stosowania surfaktantów biodegradowalnych. Regulacje obejmują REACH w Unii Europejskiej i odpowiednie przepisy w USA (EPA/TSCA), a także wymogi dotyczące etykietowania i bezpieczeństwa.