spreuk

Spreuk is een zelfstandig naamwoord in het Nederlands met meerdere aan elkaar verwante betekenissen. In het gewone taalgebruik verwijst het vaak naar een korte, vaste uitspraak met een leerzaam of memo-achtig karakter, zoals een gezegde of adagia. Een andere betekenis is die van een magische formule of incantatie, vooral in folklore, fantasie- en sprookjesverhalen, waar een spreuk wordt uitgesproken om een bepaald effect te bereiken. Daarnaast kan spreuk ook slaan op een motto, slagzin of slogan van een persoon, groep of organisatie.

Etymologisch gaat spreuk terug op het werkwoord spreken en verwijst het oorspronkelijk naar wat gezegd wordt, een uitspraak of uiting. In oudere teksten kan het zowel het spreken zelf als een specifieker gezegde aanduiden. Een nauw verwant begrip is spreekwoord, dat meestal een vastgezette, traditionele volkswijsheid of gezegde aangeeft. In tegenstelling tot spreekwoord heeft spreuk in sommige contexten een ruimere betekenis en kan het ook een door een autoriteit of context opgelegde spreuk of formule betekenen.

Tegenwoordig komt de term in verschillende domeinen voor. In literatuur, folklore en fantasy wordt spreuk vooral gebruikt om een magische formule aan te duiden. In het dagelijks taalgebruik en in communicatie kan spreuk ook verwijzen naar een slogan, motto of lijfspreuk die iemand of een organisatie uitstraalt. De uiteenlopende betekenissen zijn meestal duidelijk uit de context af te leiden, waardoor spreuk een veelzijdig en flexibel begrip blijft.

---