scherpzinnig

Scherpzinnig is een Nederlands bijvoeglijk naamwoord dat een persoon of handelen beschrijft als behorend tot een scherpe, snelle geest. Iemand die scherpzinnig is, toont vaak snel begrip, helder inzicht en de vaardigheid om ingewikkelde zaken in beknopte, gevatte bewoordingen te doorgronden en te verwoorden. De term wordt doorgaans in positieve zin gebruikt, zeker wanneer de spreker of schrijver opmerkelijk inzicht of spitsvondigheid toont.

De etymologie ligt in scherp en zinnig: scherpzinnig duidt op een geest die scherp en doelgericht is, en die met snelle analyses en precieze formuleringen weet door te dringen tot de kern. In het Nederlands slaat het woord op een combinatie van intellectuele scherpte en mondelinge behendigheid.

Gebruikelijk is scherpzinnig in literaire kritiek, opiniestukken, columns, debatten en satire. Typische uitdrukkingen zijn scherpzinnige opmerking, scherpzinnige analyse en scherpzinnigheid als zelfstandig begrip. De term kan in verschillende contexten positief klinken, maar kan ook onderstrepen dat iemand met scherpe, soms scherpe retoriek de zaak blootlegt.

Synoniemen en nuance: verwante termen zijn gevat, snedig en geestig; maar scherpzinnig benadrukt doorgaans een combinatie van inzicht en spitsvondigheid en is minder gericht op humor dan sommige synoniemen. In een biografische of kritische context helpt scherpzinnigheid vaak om iemands analytische vermogen en weloverwogen, scherpe stijl te karakteriseren.