plichtethiek

Plichtethiek, ook wel deontologie genoemd, is een normatieve ethiek die morele plichten en regels centraal stelt. In tegenstelling tot consequentialistische benaderingen gaat het om wat men behoort te doen, onafhankelijk van de gevolgen. Plichtethiek onderzoekt welke handelingen moreel verplicht zijn en welke principes daaraan ten grondslag liggen.

Een invloedrijke variant is de Kantiaanse deontologie, vernoemd naar Immanuel Kant. Kant stelde dat morele handelingen voortkomen uit plicht en de erkenning van wetten die voor alle rationele wezens gelden. De categorische imperatief vereist onder meer dat je handelen volgens een maxime kunt universaliseren en dat je mensen behandelt als doelen op zich, niet slechts als middelen.

Andere belangrijke benaderingen binnen plichtethiek zijn onder meer de prima facie-plichten van W. D. Ross, waaronder plichten tot waarheid, trouw, rechtvaardigheid en niet-schaden, evenals dankbaarheid en zelfverbetering. Deze plichten zijn meestal contextafhankelijk en kunnen met elkaar in conflict komen.

Toepassingen van plichtethiek vindt men in professionele codes en standaarden in sectoren zoals de zorg, het recht en de journalistiek, evenals in het bredere rechtssysteem en bij ethische commissies. Voordelen van deontologie zijn onder meer helderheid over wat als plicht geldt en het respecteren van menselijke autonomie en waardigheid. Nadelen zijn onder meer rigiditeit bij botsende plichten en kritiek dat de nadruk op regels soms onbedoelde negatieve uitkomsten miskent.

Hedendaagse discussies binnen de plichtethiek betreffen onder meer hoe Kantaanse twijfels aan autonomie en redelijkheid kunnen worden geïntegreerd met contextuele morele factoren. Moderne denkers zoals Christine Korsgaard werken aan herinterpretaties van Kant die de rol van redelijke agency en morele verantwoordingsplicht benadrukken.