nietuitsluitbaarheid

Nietuitsluitbaarheid, of non-excludability, is een eigenschap van bepaalde goederen waarbij mensen niet effectief kunnen worden uitgesloten van het gebruik, ook niet als ze niet betalen. Daardoor kunnen producenten moeite hebben om betaling af te dwingen en toegang te controleren.

In economische theorie is niet uitsluitbaarheid een cruciaal kenmerk van publieke goederen. Samen met non-rivaliteit (het verbruik door een persoon vermindert het nut voor anderen niet) zorgt dit ervoor dat marktprikkels vaak ontbreken om voldoende te investeren in de productie of inrichting van deze goederen. Dit leidt tot marktfalen en vaak tot overheidsingrijpen of publieke financiering.

Voorbeelden van niet uitsluitbare goederen zijn onder meer nationale defensie, schone lucht en basiswetenschappelijke kennis. Deze goederen zijn moeilijk of duur te beperken tot betalende gebruikers, wat de prijsbepaling via normale markten bemoeilijkt.

Impact en beleid: de combinatie van niet uitsluitbaarheid en marktfalen stimuleert publieke of collectieve maatregelen, zoals belastingen en overheidsuitgaven, om in deze goederen te voorzien of ze te beschermen. Er bestaan verschillende nuances: de facto niet uitsluitbaarheid (technologisch of juridisch lastig uitsluiten) versus de iure uitsluiting (wetten of regels die betaling vereisen).

Let op: niet uitsluitbaarheid komt ook voor bij enkele goederen die wel rivaliserend zijn, zoals sommige openbare hulpbronnen, wat tot andere problemen zoals overexploitatie kan leiden.

Zie ook: uitsluitbaarheid, publieke goederen, vrijbuiterprobleem, markt falen.