machtenscheiding

Machtenscheiding is een politiek-theoretisch en constitutioneel beginsel waarbij de staatsmacht wordt verdeeld over verschillende onafhankelijke machten met elk eigen taken en bevoegdheden. Het doel is machtsconcentratie en misbruik van macht tegen te gaan, en checks en balances mogelijk te maken.

De klassieke indeling bestaat uit drie machten: de wetgevende, de uitvoerende en de rechterlijke macht. De wetgevende macht maakt wetten; de uitvoerende macht voert wetten uit en bestuurt de overheid; de rechterlijke macht toetst wetten en bestuurshandelingen aan de grondwet en brengt wet- en regelgeving tot rechtspraak. Een onafhankelijke rechterlijke macht is hierbij essentieel om checks en balances te waarborgen.

Historisch wordt machtenscheiding sterk geassocieerd met Montesquieu, die in de 18e eeuw betoogde dat macht in verschillende handen moet liggen om tirannie te voorkomen. Sindsdien is het concept een hoeksteen van liberale constitutionalismen en wordt het in uiteenlopende constitutionele praktijken toegepast, met verschillende invullingen afhankelijk van het land.

In praktijk bestaan er varianten. In presidentiële systemen (zoals de Verenigde Staten) is er vaak een duidelijke scheiding tussen de machten en een systeem van checks en balances, inclusief onafhankelijk rechtsprekende instanties en gereserveerde bevoegdheden zoals veto en benoemingen. In parlementaire systemen (zoals veel Europese landen) bestaan er meer fusie van machten: de regering komt voort uit en is afhankelijk van het parlement, terwijl er toch mechanismen zijn voor parlementaire controle en onafhankelijke rechtspraak.

Kritieken wijzen op mogelijke traagheid en gridlock bij overmatige scheiding, terwijl in de praktijk balans vaak wordt gezocht tussen scheiding en samenwerking.