legaliteitsprincipe

Het legaliteitsprincipe is een fundamenteel beginsel van het staatsrecht en het bestuursrecht. Het houdt in dat de uitoefening van overheidsmacht beperkt is tot wat bij de wet is vastgesteld. Met andere woorden: de overheid mag alleen handelen en beslissen binnen de grenzen van wettelijke regels, en burgers mogen pas worden gestraft of beperkt in hun vrijheden op basis van die regels.

Binnen het strafrecht geldt het cruciale uitgangspunt geen straf zonder wet. Een feit moet strafbaar zijn omschreven in de wet, en de ten laste gelegde sancties mogen niet op basis van achteraf gewijzigde regels worden opgelegd. De wet moet duidelijk en voorspelbaar zijn, zodat burgers de gevolgen van hun handelen kunnen overzien. Terugwerkende kracht van strafwetten is in beginsel beperkt, en geldt doorgaans alleen als de latere regeling gunstiger uitpakt voor de verdachte.

In het bestuursrecht geldt eveneens dat overheidsbesluiten en handelingen een wettelijke basis nodig hebben. Bestuursorganen mogen geen afhankelijk van grillen of willekeur handelen; bevoegdheden kunnen wel worden toegekend of beperkt door wetten en algemene regels. Besluiten die burgers raken, moeten transparant, redelijk en proportioneel zijn, en zij moeten gebaseerd zijn op zorgvuldige afweging van de betrokken belangen.

Het legaliteitsprincipe draagt bij aan rechtszekerheid en democratische legitimatie van overheidsoptreden. Het functioneert vaak in samenhang met andere beginselen, zoals proportionaliteit, fair trial en mensenrechten, en wordt ook binnen Europees en internationaal recht geweven.

Zie ook: strafrecht, bestuursrecht, rechtsstaat, proportionaliteit.