formatbevarande

Formatbevaren of formatbevaring is het geheel van beleid, processen en technische maatregelen die gericht zijn op het duurzaam leesbaar houden van digitale objecten, ondanks veroudering van technologie en software. Het doel is de renderbaarheid, authenticiteit en toegankelijkheid van bestanden op lange termijn te waarborgen.

Belangrijke concepten zijn representatie en obsolescentie: na verloop van tijd kunnen originele bestandsindelingen en de bijbehorende software verdwijnen. Om dit te voorkomen worden verschillende benaderingen toegepast, zoals migratie (het regelmatige omzetten naar huidige formaten), emulatie (het nabootsen van oude hardware/software om originele bestanden renderbaar te houden) en gecontroleerde transcodering (kunstsmatig verkleinen van schade door conversie). Daarnaast spelen metadata en provenance een cruciale rol bij het vastleggen van de context, de acties en de integriteit van bestanden.

Praktische uitvoering omvat het inzetten van formatregistries (bijv. PRONOM), metadata-standaarden (bijv. PREMIS) en bewaarpaketten zoals BagIt om informatie en bestanden samen te behouden. Behoudsplanning omvat ook regelmatige controles van integriteit (checksums), versiebeheer en risicobeoordeling van formaten.

Uitdagingen bestaan onder meer uit propriëtaire en verouderde formaten, onvolledige metadata, oplopende opslag- en verwerkingskosten, en juridische aspecten rondom beheer en reproducering. Organisaties zoals nationale bibliotheken en archieven passen formatbevarenstrategieën toe binnen een raamwerk als het OAIS-model, gericht op duurzame toegang tot digitaal erfgoed. Veelgebruikte formaten voor langetermijnbehoud zijn onder meer TIFF, PDF/A, PNG voor documenten en afbeeldingen; WAV/FLAC voor audio en XML/JSON voor gestructureerde data.