fenetiek

Fenetiek is een benadering in de taxonomie die organismen rangschikt op basis van de totale overeenkomst tussen waargenomen kenmerken, zonder expliciete aannames over evolutionaire afstamming. Het doel is objectieve, reproduceerbare indelingen te verkrijgen door kwantitatieve metingen van veel kenmerken te combineren tot een afstands- of gelijkenismaat. Gegevens kunnen morfologie, fysiologie, biochemie en, in latere toepassingen, moleculaire data omvatten. De resultaten worden vaak gepresenteerd als fenogrammen of andere dendrogrammen die relaties op basis van algemene gelijkenis tonen.

Historisch ontwikkelde fenetiek zich in de jaren 1950 en 1960 als numerieke taxonomie, met belangrijke pioniers als Peter Sneath en Robert Sokal. In hun boek Numerische Taxonomie (1963) pleitten zij voor systematische toepassing van statistische en computationele methoden om karaktermatrices te analyseren en taxa te groeperen op basis van afstanden. Veel gebruikte methoden omvatten afstandsberekeningen en clusteranalyse, wat leidde tot fenogrammen die de groepering van soorten weergeven.

Kritiek op fenetiek richt zich op het feit dat fenetiek evolutionaire relaties niet expliciet reconstrueert en dat convergente evolutie de indelingen kan vertekenen. Cladistiek, ontwikkeld door Willi Hennig, benadrukt synapomorfieën en fylogenie, waardoor fenetiek als benadering grotendeels op de achtergrond raakte. Daarnaast ligt de keuze van kenmerken en de weging ervan vaak aan subjectiviteit, en ontbrekende data of biases kunnen de resultaten beïnvloeden.

Huidig gebruik is beperkt en vaak historisch. Desalniettemin blijven afstands- en numerieke benaderingen relevant voor snelle, objectieve classificatie, data-integratie en situaties waarbij alleen morfologische data beschikbaar is. Fenetiek wordt gezien als een hoofdstuk in de geschiedenis van systematiek en vormt de basis voor latere, tegenwoordig gebruikte methoden in combinatie met cladistische analyses en moleculaire fylogenie.