dualizmu

Dualizm to pogląd filozoficzny i, w niektórych ujęciach, religijny, według którego rzeczywistość składa się z dwóch odrębnych rodzajów substancji, własności lub zasad. W metafizyce najczęściej wyróżnia się dualizm substancji oraz dualizm własności. W kontekście relacji umysł–ciało powstaje jeden z najstarszych i najpoważniejszych sporów metafizycznych.

Dualizm substancji, związany z René Descartesem, utrzymuje istnienie dwóch odrębnych substancji: res cogitans (myśląca) i res extensa (rozszerzona). Zgodnie z tym poglądem umysł i ciało składają się z odrębnych substancji i wchodzą w interakcję. W dualizmie własności, jednym z wariantów, istnieje jedynie jedna substancja, ale jej właściwości dzielą się na psychiczne i fizyczne, które nie dają się zredukować do siebie.

Historie dualizmu rozciągają się od tradycji wschodnich, takich jak dvaita w niektórych formach hinduizmu, po zachodnią tradycję kartezjańską oraz ruchy gnostyczne i manichejskie reprezentujące kosmiczny dualizm dobra i zła. W nowożytnej filozofii dualizm był kwestionowany przez Spinozę i innych zwolenników monizmu; we współczesnej filozofii umysłu toczy się debata między fizykalizmem, dualizmem właściwości a różnymi formami emergentyzmu i panpsychizmu.

Najważniejsze krytyki koncentrują się na problemie interakcji, czyli jak dwa odrębne rodzaje substancji mogą na siebie oddziaływać, oraz na zgodności z zasadą kauzalności fizycznej. Współczesne podejścia oferują m.in. redukcjonizm fizykalny, dualizm własnościowy i różne formy naturalizmu.

Zobacz także: monizm, fizykalizm, interakcjonizm umysł–ciało, dualizm kosmologiczny.