redukcjonizm

Redukcjonizm to koncepcja w filozofii nauki, według której złożone systemy mogą być wyjaśniane poprzez ich prostsze składniki oraz prawa je rządzące. W praktyce dąży się do opisów zjawisk na wyższym poziomie (np. biologia, psychologia) za pomocą teorii i mechanizmów obowiązujących na niższych poziomach (fizyka, chemia).

Wyróżnia się różne formy redukcjonizmu. Ontologiczny redukcjonizm utrzymuje, że rzeczywistość składa się wyłącznie z fundamentów niższego poziomu. Metodologiczny (epistemologiczny) redukcjonizm twierdzi, że wszystkie wyjaśnienia powinny ostatecznie odwoływać się do praw i mechanizmów na niższych poziomach, choć praktyka naukowa często korzysta z opisów na wyższych poziomach jako narzędzi praktycznych.

W naukach przyrodniczych redukcjonizm bywa stosowany w chemii i biologii, gdzie dąży się do wyjaśniania zjawisk poprzez procesy na poziomie molekularnym, atomowym lub genowym. W filozofii umysłu i psychologii bywa postrzegany jako przekonanie, że procesy mentalne można wyjaśnić poprzez procesy mózgowe i neurobiologiczne.

Krytycy wskazują na ograniczenia tego podejścia. Pojawiają się argumenty dotyczące emergencji: właściwości i zachowania, które nie dają się w pełni zredukować do cech niższych poziomów. W związku z tym współczesna filozofia nauki często łączy perspektywy redukcjonistyczne z holistycznymi i wielopoziomowymi.

Redukcjonizm pozostaje ważnym pojęciem w historii nauki, często omawianym w kontekście filozofii nauki i teorii wyjaśniania, oraz dążeń do zrozumienia poziomów od cząstek po organizmy. Współczesne podejścia zwykle uznają wartość integracyjnych, wielopoziomowych wyjaśnień, łączących poziomy od fizyki po nauki społeczne.