cognitivizm

Cognitivizm, psikoloji ve eğitim alanında bilgi edinme süreçlerini zihinsel süreçler üzerinden inceleyen bir kuramsal çerçevedir. Davranışçı yaklaşıma eleştirel bir tepki olarak gelişmiş ve davranışın ötesinde düşünme, hatırlama, problem çözme gibi zihinsel işlevleri odaklar.

Ana kavramlar arasında zihinsel temsil, şema, dikkat, bellek, kodlama, geri çağırma ve bilgi işleme süreçleri bulunur. Bilgi işleme yaklaşımı, zihni bir bilgisayar gibi kapsamalı ve uyarıların kısa ve uzun süreli belleğe dönüşümünü inceler. Metakognisyon ve strateji kullanımı da önemli rol oynar.

Tarihsel olarak 1950'ler-1960'lar bilişsel psikolojinin yükselişiyle ön plana çıktı. Piaget'in bilişsel gelişim kuramı, Bruner'in keşif tabanlı öğrenme önerileri, Atkinson ve Shiffrin'in kısa/uzun süreli bellek modeli, Miller'in bellek kapasitesi çalışmaları ve Neisser'in insan bilişi kavramsal çerçevesini geliştirmesi bu alana yön vermiştir. Bartlett'ın şema kuramı da önemli katkılarındandır.

Eğitimde cognitivizm, öğretimin bilişsel süreçleri desteklemesini savunur: öğrenci ön bilgiyi kullanır; kavramsal yapıların tasarlanması, bilişsel yükün yönetilmesi, modellenen stratejiler ve problem çözme becerilerinin kazandırılması gibi uygulamalar benimsenir. Ölçme ve geribildirim de bu yaklaşımın merkezindedir.

Günümüzde cognitivizm, sosyal ve kültürel öğelerle etkileşimi vurgulayan yaklaşımlarla zenginleşir; bazı eleştiriler ise duygusal motivasyon ve toplumsal bağlamın yeterince ele alınmaması yönündedir. Ayrıca yapay zeka ve bilişsel bilimlerdeki gelişmeler, zihinsel süreçlerin daha dinamik ve dağıtık modellerini ön plana çıkarır.