Werkwoordspartikels

Werkwoordspartikels are kleine woorden die samen met een werkwoord een betekenisveranderende combinatie vormen, vaak met een prepositie of bijwoord zoals op, af, uit, mee, terug, door, over, naast. In het Nederlands geven deze partikels extra nuance aan het werkwoord en kunnen ze de betekenis van de samengestelde werkwoordgroep veranderen. Ze zijn essentieel voor de woordopbouw en de zinsplaatsing.

Er worden twee hoofdsoorten onderscheiden: scheidbare (separable) en on-scheidbare (inseparable) werkwoordspartikels. Bij scheidbare partikels kan het particle apart van het werkwoord komen te staan in hoofdzin met finite werkwoord. Bijvoorbeeld een werkwoord met een separabel particle kan in de tegenwoordige tijd uit elkaar staan, en in voltooide tijd sluit het particle vaak aan bij het participium. Een veelgebruikte scheidbare combinatie is bellen op: Ik bel je op. Ik heb je opgebeld. Een ander voorbeeld is uitgaan: We gaan vanavond uit. We zijn uitgegaan.

Bij on-scheidbare partikels blijft de particle verbonden aan het werkwoord; de combinatie vormt een vaste eenheid en kan niet gescheiden worden in de hoofdzin. Deze verstrekken vaak een idiomatische of specifieke betekenis die niet afgeleid kan worden uit het losse werkwoord en het particle.

Sommige werkwoorden kunnen in bepaalde contexten zowel scheidbaar als on-scheidbaar gebuikt worden, met veranderingen in betekenis. In de grammatica en taalpraktijk vereist correct gebruik aandacht voor de precieze combinatie en de positie van het particle in verschillende zinsneden.