Substitutieeffecten

Substitutieeffecten is een concept uit de micro-economie dat beschrijft hoe de vraag naar een goed verandert wanneer de relatieve prijs verandert, terwijl het reële inkomen of het nut van de consument grotendeels constant wordt gehouden. Bij een daling van de prijs van een goed A wordt A relatief goedkoper ten opzichte van andere goederen, waardoor consumenten mogelijk meer A gaan kopen en minder van substitueerbare goederen. Dit noem men het substitutie-effect. Het leidt tot een beweging langs de vraagcurve die door prijsveranderingen wordt veroorzaakt, los van veranderingen in koopkracht.

Naast het substitutie-effect speelt ook het inkomenseffect. Een prijsverandering beïnvloedt de koopkracht van de consument: een prijsdaling vergroot het reële inkomen en kan leiden tot extra aankopen van A en van andere goederen; een prijsstijging doet het tegenovergestelde. Het totale effect van een prijsverandering is de som van het substitutie-effect en het inkomenseffect.

Formeel kunnen de effecten worden opgesplitst met de Slutsky- of de Hicks-decompositie. In de Slutsky-decompositie wordt de verandering in vraag gescheiden in een substitutie-effect (verandering langs een compensated demand curve bij constante koopkracht) en een inkomenseffect (verandering door gewijzigde koopkracht). In de Hicks-decompositie wordt het substitutie-effect gemeten bij constant nut.

Toepassingen en voorbeelden: bij normale goederen dragen zowel substitutie- als inkomenseffect bij aan een grotere vraag bij een prijsdaling; bij inferieure goederen kan het inkomenseffect negatief zijn. Giffen-goederen vormen een zeldzaam geval waarin het inkomenseffect de substitutie-effect kan overheersen, waardoor de totale vraag reageert tegen de prijsverandering.