Stemverhouding

Stemverhouding is de verhouding tussen het aantal stemmen dat een politieke partij krijgt en het aantal zetels dat zij in de volksvertegenwoordiging inneemt. In politieke analyse verwijst de term naar de mate waarin stemmen proportioneel vertaald worden naar zetels.

Voor een partij i wordt vaak de partijzetelverhouding berekend als r_i = zetelaandeel_i / stemaandeel_i, uitgedrukt in procenten. Een waarde van r_i gelijk aan 1 duidt op volledige proportionaliteit voor die partij; waarden groter dan 1 wijzen op oververtegenwoordiging, waarden kleiner dan 1 op ondervertegenwoordiging. Het geheel van deze verhoudingen bepaalt de overall stem-zetelverhouding van een verkiezing.

Factoren die de stemverhouding beïnvloeden zijn onder andere het kiesstelsel (proportionele vertegenwoordiging versus meerderheidsstelsel), de grootte van kieskringen (district magnitude), drempels voor deelname en de afrondingsmethode die zetels toewijst (bijv. D'Hondt of Sainte-Laguë). Deze factoren kunnen leiden tot afwijkingen tussen stem- en zetelaandeel, wat ook wel disproportionaliteit wordt genoemd.

Een eenvoudig voorbeeld: partij A krijgt 40% van de stemmen en 38% van de zetels (r_A ≈ 0,95); partij B krijgt 35% van de stemmen en 36% van de zetels (r_B ≈ 1,03); partij C krijgt 25% van de stemmen en 26% van de zetels (r_C ≈ 1,04). Over partijen heen kan men disproportionaliteit meten met indices zoals de Gallagher-index, die de afwijkingen tussen stem- en zetelaandeel kwantificeert.

Zie ook: zetelverhouding, disproportionaliteit, kiesstelsel.