Modalsamenstelling

Modalsamenstelling is een begrip uit de Nederlandse grammatica dat verwijst naar de combinatie van een modaal hulpwerkwoord met een ander werkwoord om modaliteit uit te drukken. Veelvoorkomende modale hulpwerkwoorden zijn kunnen, moeten, mogen, willen, zullen en hoeven. In dit patroon blijft het hoofdwerkwoord in de infinitief en staat dit werkwoord aan het einde van de clausule; het modale hulpwerkwoord vervoegt naar het onderwerp en geeft bijvoorbeeld mogelijkheid, verplichting, toestemming of wens aan.

In de praktijk ziet modalsamenstelling er zo uit: in de tegenwoordige tijd: het onderwerp + finite modaal + overige woorden + infinitief hoofdwerkwoord. Voorbeelden: Ik kan morgen naar huis gaan. Zij zal het kunnen afmaken. Hij moet nu werken. Deze structuur wordt ook gebruikt in toekomstige betekenissen met zullen. Bij samengestelde tijden kunnen modale werkwoorden samen met een hulpwerkwoord en het hoofdwerkwoord in infinitief voorkomen.

Bij de voltooide tijd (perfectum) ontstaat een tweevoudige infinitiefconstructie: ik heb het moeten doen, ik heb het kunnen doen. De volgorde is dan hebben/zijn + modaal (in infinitief) + hoofdwerkwoord (infinitief). Daarmee wordt uitgedrukt dat iemand in het verleden verplichting of mogelijkheid had, of dat men iets in het verleden wel heeft kunnen doen.

Naast de standaard vorm komen varianten voor in dialect en informeel taalgebruik, waarbij de grenzen tussen de werkwoorden soepeler overtreden kunnen worden, zoals kortere uitdrukkingen of een verschuiving in de plaatsing van de infinitieven. Modalsamenstelling is daarmee een centrale hoeksteen van hoe Nederlands modaliteit uitdrukt.