Fosfaatderivaten

Fosfaatderivaten zijn chemische verbindingen die afgeleid zijn van fosforzuur (H3PO4) door vervanging van hydroxylgroepen of door condensatie van fosfaatgroepen. De belangrijkste klassen zijn fosfaat-esters (R-O-PO3), polyfosfaten (met P–O–P bindingen), pyrofosfaten en organische fosfaatverbindingen zoals fosonaten (organische substituenten op het fosfaatcentrum). Fosfaatderivaten spelen een centrale rol in de biochemie, de industrie en andere toepassingen.

Productie en classificatie: Fosfaatesteringsreacties geven fosfaatesters; poly- en pyrofosfaten ontstaan door condensatie van fosfaatgroepen. In de landbouw komen veelgebruikte fosfaatderivaten voor als fosaatzouten zoals mono- en diammoniumfosfaat, die als kunstmest dienen. In de industrie worden organische fosfaatderivaten gebruikt als additieven, brandvertragers en stabilisatoren.

Daarnaast zijn fosfaatderivaten bouwstenen van vele biologisch belangrijke moleculen: ATP, ADP, nucleotiden en fosfolipiden. Ook worden ze toegepast als detergente bouwstenen, in wasmiddelen en reinigingsmiddelen, en in de organische synthese als reactieve fosfaatgroepen. Sommige organofosfaatverbindingen fungeren als pesticiden of nerve agents, hoewel dit een klein en gereguleerd deel van de toepassingen is.

Milieu- en veiligheidsaspecten: blootstelling aan bepaalde organofosfaatverbindingen kan schadelijk zijn; ook fosfaatvervuiling kan leiden tot eutrofiëring van wateren. Regels omtrent fosfaatgehalten in wasmiddelen en meststoffen variëren per land, met toenemende aandacht voor waterkwaliteit en alternatieven waar mogelijk.