özetleme

Özetleme, bir metnin temel içeriklerini kısa ve öz bir biçimde sunma sürecidir. Bu süreç, ana fikirlerin korunması, bağlamın sürdürülmesi ve ayrıntıların sınırlanması amacıyla bir metnin özetinin oluşturulmasını kapsar. Türkçe'de özetlemek fiilinden türeyen özetleme, eğitim, medya, akademi ve bilgi yönetimi alanlarında sık kullanılır. Ayrıca, özetleme manuel (insan tarafından yazılan özetler) veya otomatik (bilgisayar destekli özetler) olarak da sınıflandırılır.

İki temel yaklaşım bulunur: ekstraktif özetleme ve abstraktif özetleme. Ekstratif özetleme, orijinal metindeki cümleleri veya bölümleri seçip bunları bir araya getirir ve genelde anlam bütünlüğünü bozmadan kısa bir metin üretir. Abstraktif özetleme ise orijinal içeriği temel alırken yeni cümleler kurar ve bazı ifadeleri yeniden tasvir eder. Yöntemler; istatistiksel yaklaşımlar (ör. TF-IDF, TextRank ile cümle sıralama) ve derin öğrenme tabanlı modeller (transformer/seq2seq) gibi teknikleri içerir.

Uygulama alanları arasında haber ve akademik özetler, eğitim materyallerinin hazırlanması, uzun belgelerin hızlı incelenmesi, arama motorları ve kurumsal bilgi yönetimi yer alır. Otomatik özetler, kullanıcıya zaman kazandırırken bazı durumlarda doğruluk veya bağlam kaybı riskine sahiptir; bu nedenle çoğu durumda insan denetimiyle desteklenir.

Türkçe'nin eklemeli yapısı nedeniyle morfolojik analiz ve doğru tokenizasyon gibi zorluklar özetleme sistemlerinde dikkate alınır. Bu nedenle Türkçe'de özetleme, morfolojik çözümlerin ve bağlam taşıyan kelime köklerinin doğru tanımlanmasını gerektirir. Değerlendirme için ROUGE gibi otomatik metrikler kullanılırken, insan değerlendirmesi de sıklıkla başvurulan bir yaklaşımdır.